Gói cứu trợ 1,600 tỷ đồng mắc bẫy "lý luận" suông?

Với việc gói cứu trợ 16,000 tỷ đồng không giải ngân một đồng nào sau vài tháng thực hiện một lần nữa cho thấy giới làm chính sách tiếp tục bị mắc vào cái bẫy “sách vở” khi ứng dụng vào thực tiễn.

Nói cách khác, cái mà hai giới thực tiễn và hàn lâm luôn chửi nhau là một ông chả biết gì về lý thuyết còn một ông thì chả biết gì về thực tiễn đã dẫn tới tình trạng ông nào cũng cố gắng đưa cái mình bị chê vào công việc để tỏ ra mình toàn diện. Và kết quả là hỏng việc.

Nếu nhìn vào những điều kiện của khoản vay hỗ trợ 16,000, nó hoàn toàn phù hợp với bất kỳ một nguyên tắc đảm bảo chất lượng khoản vay được dạy trên sách. Nếu đi thi chắc sẽ được điểm A:

“Theo Điều 13 Quyết định 15, người sử dụng lao động muốn vay vốn từ gói hỗ trợ này cần phải đảm bảo các điều kiện: Thứ nhất, có từ 20% hoặc từ 30 người lao động trở lên đang tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc phải ngừng việc từ 01 tháng liên tục trở lên; đã trả trước tối thiểu 50% tiền lương ngừng việc cho người lao động trong khoảng thời gian từ ngày 1/4/2020 đến hết ngày 30/6/2020; Thứ hai, đang gặp khó khăn về tài chính, không cân đối đủ nguồn để trả lương ngừng việc cho người lao động, đã sử dụng hết quỹ dự phòng tiền lương để trả lương cho người lao động ngừng việc; Thứ ba, không có nợ xấu tại TCTD tại thời điểm ngày 31/12/2019.”

Nhưng những điều kiện trên hoàn toàn không thực tế. Phần lớn những doanh nghiệp khó khăn sẽ là những doanh nghiệp vừa và nhỏ, quan hệ giữa chủ doanh nghiệp và người lao động phần lớn có hơi hướng gia đình và do vậy khi khó khăn thường họ sẽ thỏa thuận giảm lương, giảm giờ làm để cùng hỗ trợ nhau vượt qua thời điểm khó khăn, nhưng lại không đáp ứng yêu cầu “nghỉ việc liên tục từ 1 tháng trở lên”. Hơn nữa, với những doanh nghiệp nhỏ quy mô thường dưới 100 người, nếu đạt 20% số nhân công (30 người lao động trở lên) có đóng bảo hiểm xã hội (thực tế không phải doanh nghiệp nào cũng đóng cho toàn bộ nhân công) và phải nghỉ việc thì rất có thể doanh nghiệp đó chuẩn bị giải thể rồi chứ không còn chờ hỗ trợ nữa.

Bên cạnh đó, việc yêu cầu doanh nghiệp chứng minh khó khăn về tài chính là điều hết sức nhạy cảm bởi làm như thế chẳng khác nào tự làm hại doanh nghiệp vì sẽ còn ai giao dịch với một doanh nghiệp khó khăn tài chính nữa. Ngay cả khi danh tính doanh nghiệp được giữ gìn bí mật, thì việc phải chứng mình tài chính khó khăn cũng dẫn tới những chi phí không cần thiết liên quan tới việc chuẩn bị và kiểm tra thông tin. Doanh nghiệp chỉ được vay 50% lương cơ bản (rất thấp so với thu nhập cũng phần lớn là thấp do đối tượng nghỉ việc thường là đối tượng thu nhập thấp) của công công nhân và do vậy thực tế số tiền được vay quá nhỏ so với chi phí thông tin mà doanh nghiệp phải bỏ ra dẫn tới họ không muốn vay.

Hệ quả là, một mục tiêu chính sách tốt nhưng việc triển khai bị vướng bẫy sách vở dẫn tới thất bại. Theo quan điểm của tôi, mấu chốt nằm ở tiêu chí xác lập doanh nghiệp khó khăn. Chính sách nêu trên cố cứu cả một nền kinh tế tập trung vào doanh nghiệp khó khăn dẫn tới sự cào bằng mà ở đó doanh nghiệp khó khăn thật lại không đáp ứng tiêu chí. Tôi nghĩi, thay vì cố cứu cả một nền kinh tế, hãy tập trung vào cứu một bộ phận của nền kinh tế bị ảnh hưởng: các nhà làm chính sách nên tập trung vào xây dựng nhóm ngành nghề bì ảnh hưởng nhiều nhất, nghĩa là bất cứ doanh nghiệp nào trong những ngành nghề đó đều được vay, bất kể điều kiện nào. Điều này có thể dẫn tới việc ai đó cho rằng có doanh nghiệp không khó khăn vẫn được vay – nhưng thực tế nếu ngành nghề của họ khó khăn thì nghĩa là họ đã khó khăn rồi.

Còn nếu muốn hỗ trợ doanh nghiệp và người lao động hơn nữa, thì thực ra gói cứu trợ nên cho vay trả toàn bộ lương và các chi phí liên quan tới người lao động, chứ không nên yêu cầu doanh nghiệp phải trả 50% như một hình thức đối ứng. Số tiền dự kiến gấp đôi, nhưng trong bối cảnh ngân hàng thừa tiền thì điều đó có khi lại tốt. Sự trợ cấp của chính phủ thực ra nằm ở con số tiền lãi vay và bảo lãnh cho khả năng mất vốn. Nhưng bù lại doanh nghiệp sẽ sống, người lao động không mất việc/có thu nhập, các vấn đề xã hội khác không phát sinh, năm sau lại thu được thuế.