18/05/2021 Cập nhật ĐHCĐ 2024

Doanh nghiệp gọi vốn lớn, định giá cao có "màu hồng" như bạn nghĩ?

Sau chuỗi ngày nỗ lực gồng gánh start-up của mình, bỗng nhà đâu tư xuất hiện đề xuất một lượng tiền khủng với định giá "xông xênh", ắt hẳn nhà sáng lập nào cũng sẽ như mở cờ trong bụng. Nhưng hãy tỉnh tảo, cân nhắc những điều sau đây trước khi chấp nhận thương vụ. "Trên đời này, không có bữa trưa nào miễn phí."

Báo chí, dư luận, cộng đồng start-up bàn luận sôi nổi về những thương vụ được công bố, có thương vụ lên đến hơn trăm tỷ. Thị trường đã bắt đầu “nóng” lại, cả các quỹ và start-ups đều hối hả chốt các thương vụ, có lẽ đó là tín hiệu tốt cho thị trường cả năm vừa rồi ảm đạm vì COVID, nhưng hôm nay tôi muốn viết về một khía cạnh rất khác, và bản thân tôi cũng phải rất khó khăn để nhận ra được: gọi được nhiều vốn với giá trị doanh nghiệp cao không hề hào nhoáng như nhiều người lầm tưởng.

Từ phía mình và quỹ mình, chúng tôi chưa bao giờ khuyến khích các nhà sáng lập gọi thật nhiều tiền, vì ai làm kinh doanh cũng đều hiểu: “Không có bữa trưa nào miễn phí”. Có một vài điều tôi muốn lưu ý ở đây, không phải để đưa ra góc nhìn tiêu cực về bất cứ doanh nghiệp nào gọi được nhiều vốn với giá trị doanh nghiệp cao, mà chỉ muốn chia sẻ những yếu tố mọi người cần cân nhắc thật kỹ khi chúng ta chấp nhận thương vụ. Sau cùng nếu chúng ta vẫn muốn đi theo hướng vậy thì đó là lựa chọn của mọi người, và cá nhân tôi không phán xét.

1. Bao nhiêu tiền không quan trọng bằng đi cùng ai

Hơn ai hết, các nhà sáng lập, CEO của start-up đều hiểu việc xây dựng một công ty từ con số 0 đến lúc có được vài chục, vài trăm nhân sự, doanh thu được tính bằng triệu đô là con đường vô cùng chông gai. Chúng ta gọi vốn không nên chỉ vì mục tiêu tài chính, mà còn là tìm “đối tác”. Việc xây dựng, phát triển, tăng trưởng doanh nghiệp không phải chỉ là của CEO hay nhân sự công ty, mà của tất cả cổ đông sở hữu công ty đó. Sau cùng không ai muốn chứng kiến việc mình làm ngày làm đêm còn một vài người khác ngồi yên và hưởng thành quả, chỉ vì họ bỏ vào chút tiền lúc ban đầu. Sự thật này tôi tin đến khi công ty nào đạt được valuation tầm 30M+ trở nên sẽ đều thấu hiểu. Nên muốn tránh nó thì ngay từ đầu đừng chỉ gọi vốn vì tiền không.

2. Gọi được càng nhiều, trả lại cũng càng nhiều

Hẳn nhiên chúng ta đang bán vốn công ty, và hầu hết không công ty nào chỉ bán một lần (trừ một vài ngoại lệ ở đây). Hãy tự trả lời câu hỏi này nếu bạn ở vị trí nhà sáng lập: Mất bao nhiêu năm để bạn có thể xây dựng được công ty đáng giá $100M? Đến lúc đó giả sử bán đứt, bạn nhận được bao nhiêu khi nhận lại? Chẳng ai muốn 3–5M cả, nhưng nếu bạn đặt mục tiêu gọi được nhiều tiền thì đó chính xác là bức tranh định sẵn kết cục rồi. Đây còn là trong trường hợp công ty bán được, hoặc IPO, còn trong nhiều tình huống khác, nhà sáng lập không chắc đã nhận được chút gì.

3. Giá trị công ty cao của vòng này sẽ là gánh nặng lớn của những vòng tiếp theo

Gốc rễ của việc công ty được định giá cao là vì nhà đầu tư kỳ vọng vào tốc độ tăng trưởng tương lai. Họ sẵn sàng cược nếu công ty có mức độ tăng trưởng tính bằng vài lần. Nhưng chúng ta sẽ nhìn ra ngay vấn đề: đi từ doanh thu 100K lên 1M (10x) có thể chỉ mất 1 năm, nhưng từ 1M lên 10M câu chuyện đã rất khác, và để đi từ 10M đến 20M có thể mất đến cả 5–7 năm, thậm chí có những công không thể tăng trưởng nữa vì đã đến điểm bão hòa, dù thị trường còn rất lớn. Với giá trị cao, bản chất là chúng ta đang “mượn” kỳ vọng tăng trưởng của tương lai để định giá cho hiện tại, nó cũng giống việc vay tiền để mua một căn biệt thự. Mọi thứ vẫn ổn cho đến lúc bạn mất công việc thu nhập cao hiện tại, hoặc chính sách lãi suất thay đổi. Và đó là lúc “Hết giờ”.

Nếu bạn không giữ được tốc độ tăng trưởng như kỳ vọng thì không thể nào thuyết phục những nhà đầu tư tiếp theo bỏ tiền vào công ty với mức định giá cao hơn vòng trước. Và hãy chuẩn bị đón nhận tình huống rất tệ: “down round” (vòng gọi vốn tiếp theo của một công ty và giá trị của công ty được định giá thấp hơn vòng gọi vốn trước). Những người đầu tiên bị tổn thương bởi “down-round” chính là nhà sáng lập, nhân sự của công ty có ESOP. Có nhiều trường hợp chỉ sau một lần “down-round”, nhà sáng lập mất đến một nửa tỷ lệ sở hữu. Các nhà đầu tư luôn được bảo vệ bởi điều khoản chống pha loãng nên nếu họ có lỡ sai mà trả giá cao cũng vẫn có bảo hiểm (điều khoản chống pha loãng), còn nhà sáng lập và công ty sẽ là nạn nhân trực tiếp mà chẳng ai giúp được hết.

4. Bạn có nghĩ đến cơ hội thoái vốn không?

Hẳn nhiên về mặt con số thì gọi được 10M cho định giá 50M nghe hào nhoáng, hấp dẫn hơn nhiều so với 5M cho định giá 25M (bản chất thì bạn vẫn bán 20% công ty thôi), nhưng nếu có khả năng M&A, bạn nghĩ người mua sẽ trả cho công ty giá nào? Đó chính là chi phí cơ hội cho việc bạn gọi được thêm 5M. Định giá chỉ là thứ gì đó không đáng kể cho đến khi bạn thoái vốn và thu được về bao nhiêu tiền. Đừng quên điều khoản “liquidation preference” (Các ưu tiên thanh lý là một điều khoản trong hợp đồng mà mệnh lệnh thứ tự thanh toán trong trường hợp của một thanh công ty) vì nhà đầu tư sẽ nhận hết phần bánh của họ (theo hướng có lợi nhất), rổi mới đến lượt bạn, nên cứ cho là giờ họ đang trả giá “hớ” thì khi thoái vốn tối thiểu họ sẽ nhận lại toàn bộ khoản đầu tư của họ đã, xong nhận các khoản khác theo điều khoản hợp đồng, xong xuôi hết còn lại mới đến nhà sáng lập và các nhân sự của công ty có ESOP. Tóm lại là họ có hớ thì sau đó bạn là người trả giá thay, đến khi bạn trả hết phần mình rồi vẫn không đủ mới đến lượt họ. Nghe thật trần trụi nhưng đó chính xác là những gì được đề cập rất rõ trong mọi thỏa thuận đầu tư.

5. Áp lực tiêu tiền

Bạn cũng cần phải nhớ tiền bạn đang tiêu (đốt) không phải của bạn, đó là của nhà đầu tư và chừng nào doanh nghiệp của bạn chưa hòa vốn và có lợi nhuận thì nhà đầu tư sẽ luôn khắt khe trong việc bạn tiêu tiền ra sao. Bạn tiêu mà không ra thành quả gì thì cũng nên chuẩn bị tinh thần bị “hất cẳng đi” bất cứ lúc nào (nếu cổ phần của bạn không còn đủ nhiều, tầm dưới < 25%).