Cú vấp của nhà quản lý quỹ đại tài Neil Woodford (kỳ 4): Sự sụp đổ của một đế chế

Ngoài công việc, ông Woodford tái hôn và bắt đầu cảm thấy hứng thú vào việc cưỡi ngựa – một đam mê của người vợ mới Madelaine. Ông đã từng sống trong nhà của ông trùm đua xe thể thức 1 Flavio Briatore ở Buckinghamshire cho đến năm 2014, vì tranh cãi với những ông hàng xóm, bao gồm cả người dẫn truyền hình Jeremy Paxman, về kế hoạch xây 28 chuồng ngựa và nơi đua ngựa trên khu đất này.

Cặp đôi chuyển đến nông trại rộng 423 ha ở khu nông thôn Cotswolds, chỉ cách văn phòng của ông 1 tiếng đồng hồ đi xe. Khu bất động sản rộng lớn bao quanh là những bức tường đá khô và hàng rào bao gồm một vài khuôn ngựa và cơ sở đào tạo trong nhà cũng như ngoài trời dành cho bộ sưu tập ngựa của ông Woodford.

Ông Woodford bắt đầu dành nhiều thời gian vào việc chăm sóc ngựa, đến nỗi công ty đem đến những chiếc điện thoại có chức năng ghi âm đặc biệt có thể đưa ra chỉ dẫn giao dịch trong lúc cưỡi ngựa.

Trở lại khu bất động sản công nghiệp ở Oxford, rắc rối ngày càng chồng chất. Công ty không thể tìm kiếm ra người thay thế ông Smith và ông Hamilton. Hàng loạt nhà quản lý rủi ro và tính tuân thủ gia nhập vào công ty ngày càng bị ông Newman “giật dây”.

Không khí làm việc ngày càng nhạt nhẽo và toàn là đàn ông, theo những nhân viên cũ. Ngay cả khi số lượng nhân viên tăng lên hơn 40 người, chỉ vài người là nữ - trong đó những vị trí cấp cao đều do nam giới nắm giữ. Trong căn phòng làm việc, người người buông ra những trò đùa giỡn tục tĩu. Một thành viên của nhóm đầu tư cấp cao từng nói: “Nếu giao dịch là công việc dễ dàng thì những con chim sẽ làm nó”.

Một nhà quản lý khác tại công ty bị phát hiện xem ảnh đồi trụy trên máy tính làm việc. Người nhân viên trẻ tuổi đã ghi nhận về sự việc này liền bị sa thải, theo 2 cựu nhân viên. Woodford phủ nhận cáo buộc này.

Một cựu nhân viên nói với FT rằng cô cảm thấy bị đe dọa trong môi trường như thế này và tránh ở lại làm khuya.

Đế chế sụp đổ

Nhìn lại, mùa hè năm 2017 là đỉnh điểm của Woodford Investment Management. Doanh nghiệp này thu hút 15 tỷ Bảng Anh từ nhà đầu tư – chỉ bằng một nữa những gì ông Woodford đã quản lý tại Invesco. Thành tích đầu tư rớt mạnh từ vài tháng đầu, nhưng những người hậu thuẫn cho ông Woodford tại Hargreaves Lansdown, St James’s Place và những cố vấn nổi tiếng khác đều quá quen với việc đó, khăng khăng cho rằng thành tích của ông Woodford theo một mẫu hình: Lúc đầu mang lại tỷ suất sinh lợi cao đến trào nước mắt và sau đó là những giai đoạn có tỷ suất sinh lời thấp hơn.

Trong cuộc phỏng vấn với FT vào cuối năm 2017, Woodford thừa nhận rằng, mỗi ngày ông đều hoài nghi về đánh giá đầu tư của chính ông.

“Với vai trò là nhà quản lý quỹ, bạn không bao giờ được dấn đầu xuống cát và nói rằng ‘mọi người đi hết đi, tôi đúng, tôi đúng và tôi đúng’. Bạn phải luôn hứng chịu sự chỉ trích và những bài phân tích cho rằng bạn có thể sai”.

Ông còn nói thêm, để quản lý quỹ thành công, bạn cần có một chút kiêu ngạo trộn lẫn với một chút khiêm tốn. “Bạn phải có lòng kiêu ngạo đủ mạnh để hậu thuẫn đánh giá của bạn. Nếu bạn không có, bạn rồi cũng sẽ xây dựng một danh mục rất giống với danh mục của chỉ số. Thế nhưng, bạn cũng phải có sự khiêm tốn để chấp nhận rằng bạn có thể đoán sai mọi thứ”.

Khi doanh nghiệp này có vẻ như đang vững mạnh, Woodford và Newman đột nhiên tái cấu trúc công ty theo cách cho phép họ được nhận tiền cổ tức, từ đó giảm bớt khoản thuế thu nhập cá nhân. Công ty có đủ lợi nhuận để chi trả cổ tức 98 triệu Bảng trong giai đoạn 2014-2018, trong đó 2/3 lượng tiền này lọt vào “túi” của Woodford và phần còn lại vào “túi” của Newman.

Thế nhưng, thành tích kém trong ngắn hạn bắt đầu trông giống như giảm dài hạn vậy. Trong suốt nửa cuối năm 2017 và đầu năm 2018, quỹ của Woodford bắt đầu tụt lại khá xa so với các đối thủ cạnh tranh. “Ngôi sao” quản lý quỹ và những người ủng hộ xem nhẹ lo ngại của nhà đầu tư, cho rằng danh mục có thành tích ảm đạm trong bối cảnh bất ổn về Brexit làm suy yếu nền kinh tế Anh. Ông Woodford sẽ nói với các khách hàng rằng một khi Anh rời Liên minh châu Âu (EU), dòng tiền nước ngoài sẽ chảy vào Anh và tạo ra cú huých tới các công ty nằm trong danh mục của ông.

Quỹ này cũng bị tác động nặng nề bởi nhiều vấn đề khác. Đáng chú ý nhất là Prothena – một công ty y sinh mà Woodford sở hữu 1/3 cổ phần và được định giá 1.5 tỉ USD. Trong tháng 4/2018, doanh nghiệp công bố thất bại trong lần thử nghiệm lâm sàng và chỉ trong một giờ sau khi thị trường mở cửa, giá cổ phiếu của công ty này “cắm đầu” 70%.

Những fan hâm mộ Woodford – bao gồm ông Dampier và các đồng nghiệp tại Hargreaves Lansdown – tiếp tục khăng khăng cho rằng “ngôi sao” chọn cổ phiếu sẽ trở lại mạnh mẽ, nhưng ngày càng ít nhà đầu tư lắng nghe lời trấn an đó. Khách hàng bắt đầu yêu cầu rút tiền hàng loạt và tiếp theo là những khách hàng dài hạn – bao gồm Aviva Investors, Jupiter Asset Management và the Abu Dhabi Investment Authority – đều rời bỏ ông Woodford.

Để trả lại phần vốn cho nhà đầu tư, ông Woodford buộc phải bán cổ phiếu dễ chuyển nhượng ở các công ty niêm yết lớn. Thế nhưng, điều đó có nghĩa quỹ của ông sẽ sớm vi phạm mức giới hạn đầu tư dưới 10% tài sản quỹ vào các công ty chưa niêm yết.

Mặc dù nhận được nhiều lời cảnh báo về tình trạng không tuân thủ trong nội bộ doanh nghiệp Woodford từ một vài cựu nhân viên và khách hàng, đây là lần đầu tiên FCA can thiệp. Cơ quan điều hành bắt đầu yêu cầu bộ phận hành chính của Woodford cung cấp bản cập nhật hàng tháng về danh mục và thanh khoản của các cổ phiếu trong danh mục.

Thế nhưng, cơ quan điều hành nào có biết ông Woodford đã tạo ra một kế hoạch để tránh tình trạng bẫy thanh khoản này. Ông bắt đầu niêm yết cổ phần của ông tại một số công ty tư nhân lên sàn giao dịch chứng khoán ở Guernsey. Vì ông không đề xuất chào bán lượng cổ phần này nên về mặt kỹ thuật, chúng cũng chẳng có thanh khoản. Tuy vậy, chúng được phân loại là cổ phiếu niêm yết – tức có nghĩa họ được phép vượt mức giới hạn 10%.

Vào ngày 30/05/2019, FT ghi nhận rằng quỹ Equity Income đầu tàu của ông Woodford đang thu hẹp ở mức độ đáng báo động, vì tình trạng quản lý quỹ kém hiệu quả nghiêm trọng, nhà đầu tư tranh nhau rút vốn 10 triệu Bảng mỗi ngày.

Vào buổi sáng kế đó, hội đồng quản trị của quỹ hưu trí bang Kent – một trong những khách hàng lâu dài nhất của Woodford – đã gặp và quyết định rút vốn. Khi họ cố gắng rút lại 263 triệu Bảng tiền đầu tư (lúc đó chỉ bằng 7% tài sản quỹ), nhưng ông Woodford không có sẵn tiền mặt để chi trả. “Ngôi sao” đầu tư không còn lựa chọn nào ngoài quyết định tạm ngừng quỹ Equity Income, khiến hàng trăm ngàn nhà đầu tư mắc kẹt vĩnh viễn.

Việc đóng cửa quỹ đã châm ngòi cho vụ bê bối lớn nhất trong ngành quản lý quỹ của châu Âu trong 1 thập kỷ và cũng khơi ngòi cho một cuộc điều tra cấp Quốc hội Anh, đồng thời hàng loạt vụ điều tra từ các cơ quan chức trách quốc gia. Niềm tin của người tiêu dùng vào quỹ đầu tư cũng vì thế mà vụn vỡ và thậm chí Thống đốc Ngân hàng Trung ương Anh (BoE) Mark Carney phải thốt lên rằng niềm tin đó được xây trên cái nền của sự dối trá vì họ không thể trả tiền lại cho nhà đầu tư hàng ngày như đã hứa.

Trong vòng 4 tháng, các nhà đầu tư bị mắc kẹt trong quỹ Equity Income – gần 300,000 trong số đó là khách hàng của Hargreaves Lansdown – buồn rầu ra mặt khi giá trị của khoản tiết kiệm của họ ngày càng bị bào mòn, trong khi Công ty của ông Woodford nhận được hơn 8 triệu Bảng tiền phí.

Bộ phận hành chính của Quỹ - Link – đã liên hệ với ngân hàng đầu tư PJT Partners của Mỹ để cố gắng bán những công ty chưa niêm yết.

Thế nhưng, vào cuối tuần kết thúc ngày 20/10, ngân hàng này nhận được quá ít sự quan tâm về lượng cổ phần của các công ty tư nhân trị giá khoảng 150 triệu Bảng Anh. Thế là Link quyết định rủi ro mở lại quỹ và sau đó bị buộc phải tạm ngưng một lần nữa là quá cao. Vào chiều ngày thứ Hai (21/10), trong suốt một cuộc họp ở văn phòng Luân Đôn, Link nói với ông Woodford và ông Newman rằng trò chơi đã kết thúc. Họ sẽ sa thải ông Woodford và thanh lý khoản nắm giữ của quỹ.

Nhận thấy doanh nghiệp không thể hoạt động tiếp mà không có nguồn thu nhập từ phí, ông Woodford đã đưa ra một tuyên bố chấn động vào tối ngày 22/10 rằng ông định đóng cửa công ty, đồng thời nói thêm: “Cá nhân tôi cực kỳ hối tiếc về những tác động mà việc đóng cửa công ty gây ra cho các cá nhân – vốn là những người đã đặt trọn niềm tin vào Woodford Investment Management và đầu tư vào quỹ của chúng tôi”.

Tuyên bố trên đã đặt dấu chấm hết cho sự nghiệp đáng chú ý nhất và cũng gây lắm tranh cãi của ông Woodford trong ngành quản lỹ quỹ tại Anh. Dẫu sao, những tác động từ vụ bê bối này chỉ mới bắt đầu. Cú trượt dài của ông Woodford sẽ gây hậu quả sâu rộng không chỉ đối với những khách hàng mắc kẹt trong những quỹ của Woodford nói riêng, mà còn cả ngành quản lý quỹ nói chung. Tâm điểm chú ý nhanh chóng chuyển sang vai trò của Hargreaves Lansdown, St James’s Place, FCA và Link.

“Nếu có điều gì đó tốt đẹp từ vụ bê bối này thì đó là nhà đầu tư sẽ tránh né văn hóa tôn thờ những ‘ngôi sao’ đầu tư trong ngành quản lý quỹ”, Jonathan Little, cựu chiến binh trong ngành đầu tư, bày tỏ.

Tại thời điểm này, ông Woodford và ông Newman sẽ tránh gây sự chú ý. Trong ngày thứ Tư (24/10), chỗ đậu xe ở trụ sở Oxfordshire – vốn thường là nơi để những chiếc xe sang chảnh Jaguars, Range Rovers và chiếc Porsche Cayenne của Woodford – nay lại trống trơn. Những nhân viên còn lại của Quỹ đều làm tại nhà.

Đây là cú trượt dài từ những buổi tiệc xa hoa ở gần Crazy Bear từ 5 năm trước – và một điều sẽ để lại cơn đau đầu dài dăng dẳng cho cả ngành đầu tư của nước Anh.