Cách chúng ta tạo ra những con số

Khi chúng ta định hình ra một con số cho số chỉ tiêu của một hệ chỉ tiêu nào đó, chẳng hạn như Hệ tiêu chí A sẽ bao gồm 5 tiêu chí; hay số các vấn đề cần phải đề cập đến, chẳng hạn để giải quyết vấn đề quy hoạch đô thị chúng ta sẽ phải giải quyết 10 vấn đề; rồi các tiêu chí cho một tiêu chuẩn nào đó, chẳng hạn có 17 tiêu chí để thể hiện mức độ tự do kinh tế … chúng ta thường gặp phải một vấn đề rất lớn, đó là, thực ra tại sao lại là con số đó, có thừa, có thiếu không, có điều chỉnh được không?

Chúng ta có thể thấy chẳng hạn Robert Kaplan, cha đẻ của BSC khi đặt ra 4 tiêu chí cho bộ KPI của mình, ông cũng không thể khẳng định một cách chắc chắn rằng chỉ có 4 tiêu chí, mà có thể điều chỉnh thành 5, 6 hay nhiều hơn, nhưng ông cảm thấy rằng 4 tiêu chí là hợp lý nhất. Nhưng tại sao lại là 4 và nếu là 5, hay 6 thì sẽ khác gì 4? Hay chúng ta đã từng bắt gặp trong marketing với marketing 4P rồi 7P liệu có thể có 5P, 6P, 10P…? Và những thứ này sẽ khác nhau như thế nào? Hay như khi bàn về bộ tiêu chí cho kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam, cũng có một loạt đề xuất từ 2 tiêu chí cho đến 6 tiêu chí. Và rồi chắc chắn nhiều người sẽ gặp vấn đề khi sử dụng ma trận SWOT, trong mỗi góc tư, sẽ có bao nhiêu gạch đầu dòng? Chúng ta sẽ có bao nhiêu cái được gọi là điểm mạnh (S), điểm yếu (W), cơ hội (O), đe dọa (T)? Đa phần sẽ ngồi nghĩ và liệt kê, đa phần những gạch đầu dòng được liệt kê trong 4 góc tư này sẽ không giống nhau, cái nhiều, cái ít.

Vậy, có tồn tại một nguyên tắc nào cho việc thiết lập các con số này, để nó không thừa, không thiếu? Câu trả lời là có. Bởi vì thế giới này được hình thành có quy luật, và nó được tạo thành từ một hệ bội số của một số con số cơ bản và chúng ta có thể dựa trên những nguyên tắc này để thiết lập nên các bộ số từ bội số của các con số này cho việc thiết lập ra số lượng các tiêu chí, chỉ tiêu, đầu mục vấn đề... một cách “khoa học”. Chẳng hạn, chúng ta có thể học cách từ bộ số của Kinh dịch: “Vô cực sinh Thái cực, Thái cực sinh Lưỡng nghi, Lưỡng nghi sinh Tứ tượng, Tứ tượng sinh Bát quái, Bát quái sinh vô lượng”. Đó là tổ hợp của bộ số 2 – 4 – 8, và từ bộ số này chúng ta có sinh ra n tổ hợp các tiêu chí, chỉ tiêu, đầu mục... dựa trên bội số của tổ hợp số này. Hay tương tự là bộ tổ hợp số 3 – 6 – 9.

Khi sử dụng cách này, chúng ta sẽ có một kết cấu bền vững, vừa đảm bảo không thừa, không thiếu, và cũng cho thấy rõ cách tạo nên các tiêu chí, chỉ tiêu, đầu mục... thấy rõ mối tương quan giữa chúng, thấy rõ sự vận hành và tạo tác khi phối kết hợp chúng. Tất nhiên, việc sử dụng cũng không đơn giản chút nào, đòi hỏi người thiết lập phải có một tư duy hệ thống, một nền tảng phức hợp về sự cấu thành của xã hội – thế giới, và nhất là đòi hỏi phải có được một phương pháp luận chủ động, một nhận thức luận vững chắc. Điều này cũng sẽ giúp chúng ta thoát khỏi được tính chủ quan khi thiết lập số lượng các tiêu chí, chỉ tiêu, đầu mục... gợi cho chúng ta thấy được sự thừa, hay sự thiếu nếu nó không tạo nên được tổ hợp số/bội số của các bộ số này.

Như vậy, chúng ta có thể thấy với bộ tiêu chí KPI của BSC thì 4 tiêu chí là con số hợp lý nhất, và nếu như Robert Kaplan chưa trả lời được là tại sao ông thấy nó ổn nhất, thì chúng ta có thể thấy nó ổn bởi nó phù hợp với bộ số 2 – 4 – 8, và về bản chất bộ KPI theo BSC là một bộ số cân bằng theo ma trận góc tư. Hay chúng ta cũng có thể thấy được sự hợp lý của marketing 4P nhưng 7P thì rõ ràng là có vấn đề, các phát triển mới trong marketing về 4C, 4E do vậy cũng sẽ hợp lý. Và khi hiểu được các nguyên tắc tạo tác thành các bộ số này chúng ta có tìm thấy được sợi dây liên hệ ngầm ẩn giữa 4P, 4C, 4E này một cách kỳ diệu để diễn giải cho mối tương quan giữa các P, C, E.